Op deze pagina tonen we alle informatie die we tot nu toe hebben over de tunnels van Leerdam. Iedereen kent de verhalen wel over de tunnels. Ze zouden van de Zuidwal naar de Kerk gaan en er zou ook een gang zijn van het Hofje richting de Hoogstraat. Maar wat klopt er nu allemaal?
Let op: We hebben nog een complete lijst met informatie die we van mensen hebben gekregen, die we nog uitgebreider moeten onderzoeken voordat we het op de website plaatsen. Zodra we dus meer informatie hebben, dan zullen we dit ook op de website plaatsen. Deze pagina is dus nog lang niet compleet en zal ook steeds bijgewerkt worden.
We hebben inmiddels met verschillende mensen contact gehad die verhalen en meer informatie hebben over de tunnels van Leerdam. Vanwege privacy redenen hebben we bij sommige verhalen ook de namen weggelaten.
Tunnel gevonden onder Hoogstraat nummer 47
Raffaele en Maresa Simioli hebben 15 jaar geleden Hoogstraat nummer 47 gekocht. Destijds hebben ze het gehele pand flink verbouwd en tot hun verrassing een tunnel ontdekt, of in ieder geval het begin van een tunnel. Destijds is Jo Slieker (de toenmalige beheerder van het Hofje) en Arie van Duffelen (oud bewoner Hoogstraat) herhaaldelijk bij deze verbouwing wezen kijken. Van hen hebben ze verhalen gehoord, dat er niet 1 maar 2 tunnels begonnen vanuit hun huis naar de kerk (vroeger was dit een klooster, samen met het snoepwinkeltje aldus Jo Slieker). Zij hadden bergruimte nodig, dus zijn ze de uitdaging aangegaan om 1 tunnel uit te gaan graven. Aan de zijkant van het huis bevindt zich de voordeur en daarachter ook het begin van een tunnel, welke is uitgegraven tot een meter of zes, op de hoogte van een kwart van het ex atelier (winkelruimte). Ze hebben de oude stenen gevonden die ingesleten zijn van het vele lopen in de tunnel. Aangezien het een stenen ondergrond had, met zelfs een stoep, hebben ze er een betonnen ondervloer op gemaakt. Het begin is nog wel authentiek. Inmiddels verhuren ze de woning en wordt de tunnel waarschijnlijk nog steeds gebruikt als berging. Vanuit de winkel hebben ze een gat naar de tunnel gemaakt voor de luchtcirculatie. Het schijnt dus dat er nog een tweede tunnel begint, maar hier zit een muur voor en hebben ze nooit verder onderzocht. Jo Slieker vertelde hun dat de tunnel eindigt achter de collectezakken in de Grote Kerk. De nonnen liepen vroeger via de gang vanuit het klooster naar de Kerk.
Of dit verhaal waar is, weten ze niet. Wel hebben ze veel plezier gehad in het afgraven van de tunnel en ze vonden het ook wel spannend. Dit is in het kort alles wat ze weten en herinneren van hun pand.
Foto’s en 3D scan tunnel
Op 17 juni 2023 mochten Peter en ik een kijkje nemen bij de tunnel die Raffaele en Maresa Simioli hebben uitgegraven. Maresa vertelde dat ze een stukje tegenkwamen en wilde weten wat erachter lag. Ze kwamen zand tegen en hebben toen dit gedeelte helemaal leeggehaald en uitgegraven. Zo kwamen ze de stenen tegen en dus echt een gedeelte van een tunnel. Hieronder hebben we foto’s geplaatst en een 3D scan van de tunnel. We gaan nog verder onderzoek doen naar de tunnel, we willen een expert laten kijken naar de foto’s en de scan om te bepalen uit welke tijd deze tunnel kan komen. Zo hebben we een idee hoe oud dit gedeelte. Voor nu, geniet van onze beelden van deze tunnel.
Krantenartikel uit 1962
Peter en ik zijn naar het archief in Wijk bij Duurstede geweest en we kwamen onderstaand krantenartikel tegen uit 1962. Er werd toen dus ook al gesproken over de onderaardse gangen. We zijn nog onderzoek aan het doen naar dit artikel. We zouden graag willen weten wie dit heeft geschreven en of er dus meer informatie hierover is.
Trap onder Hoogstraat 51 naar twee gewelven
Vanaf het moment dat Philip van Kralingen kon horen, zien en kon spreken, werd er al over een z.g. vluchtgang gesproken vanaf het punt “Grootesteiger” naar de Kerk. Waar nu het pand van de familie van Wijk (Blokker) staat, stond toen een pand dat zij destijds aan de familie van Wijk verkochten. Een heel bijzonder pand, met een sierlijke houten voorgevel en een rond theehuisje aan de havenzijde, dat op oude foto’s (of tekeningen) nog te zien is. Het werd een “Wijnkopershuis” genoemd. Onder dat huis ontdekten zij jaren later plotseling een trap naar beneden en kwam uit in twee geweldige gewelven, dus een ondergrondse ruimte met halverwege de “Grootesteiger” een uitgang (met dubbele deuren. Volgens een mededeling van het kadaster hadden ze daar geen recht van “uitpad”.
Er zouden in de éérste WO soldaten gelegen hebben. Tot heden is van een uitgang naar een aansluitende tunnel (nog)niet ontdekt. Hoewel de Hoogstraat een stuk lager ligt dan de Horndijk en Lingedijk moet deze dijk in het verre verleden (hij denkt vóór 1600) nog veel lager of in het geheel niet zijn geweest maar wel bebouwing !
Bij de bouw van het het “warenhuis” van G. van Wijk, later Blokker, zijn volgens hem de “gangen of kelders” onder het door hem bedoelde pand gesloopt, oorspronkelijk stonden er 2 panden, één op de hoek Hoogstraat/Grootesteiger en het door hem genoemde..de “kelder” of gangen bestond uit twee gewelven, vermoedelijk ook met een uitgang op de “Zuidwal” vandaar dat het waarschijnlijk een z.g. vluchtgang moet zijn geweest. Het pand dat er nu staat is NIET onderheid en staat op een z.g. “DRIJVENDEFUNDERING” merkwaardig in de z.g. dijkhelling !
Aannemer heeft niks gevonden tijdens sloop
Momenteel zijn we nog steeds aan het onderzoeken hoe de gangen onder het oude pand van Blokker hebben gelopen. We hebben een aannemer gesproken die vertelt dat hij destijds bij de sloop van de twee panden niks heeft gevonden. Het kan natuurlijk zijn dat de gangen al eerder dicht waren gemaakt. We zijn dit momenteel nog aan het onderzoeken en hopelijk hebben we binnenkort weer meer nieuws hierover! Hieronder een aantal foto’s van de sloop en bebouwing.
Oproep:
Ben jij ook in één van die tunnels onder het pand van Blokker geweest? Of heb jij iets van die gewelven en/of tunnels gezien? Wij zouden graag van ieder persoon een schets/tekening willen ontvangen van hoe het er op dat moment uitzag. Was het dicht of open? Hoe hoog was het? Waar precies onder welk pand zat het? We proberen het zo duidelijk mogelijk in kaart te brengen. Aangezien de aannemer aangeeft dat hij destijds niks heeft gevonden, proberen we het zo goed mogelijk in kaart te brengen zodat we beter onderzoek kunnen doen naar dit gedeelte. Je kan de tekening/schets sturen naar info@sentinelli.nl.
Ingang gevonden tijdens restauratiewerkzaamheden Stadsmuur
Willem van Brakel is geboren en getogen in Leerdam. In de periode 1955-1957 zijn er restauratiewerkzaamheden uitgevoerd aan de stadswal naast het Veerhuis. Aannemer was G ’t Lam. Zijn vader was één van de werknemers. Na schooltijd ging Willem vaak naar het werk om te helpen. b.v. de grote kloosterstenen schoon te bikken. Bij het verwijderen van de stenen kwam er ook het begin van een doorgang te voorschijn, waarvan men toe al dacht dat deze gang naar de hervormde kerk zou lopen. De gang was ingestort of volgestort en ging richting het hofje van van Aerden. Het beeld van de ingang, volgestort of ingestort, had Willem nog goed voor ogen: grond puin keramiek ijzer gereedschap etc.
Tijdens de restauratie is deze weer dicht gemetseld. Deze gang zit ongeveer tussen de trap vanaf het Veerhuis en de eerste steunbeer in de muur richting de Linge.
Er is ook van alles gevonden zoals b.v. stukken en hele stenen kogels uit de middeleeuwen zijn gevonden. Verder weet Willem nog dat alles wat gevonden werd tijdens het afbreken van de muur, werd opgeslagen in een keet op de plek waar nu het huis van Kruyt staat. Regelmatig kwam er bezoek van Monumentenzorg en Archeologen.
Ik (Astrid) heb onderzoek gedaan naar het verhaal van Willem en kwam bij een bedrijf terecht die zich bezig hebben gehouden met de restauratiewerkzaamheden. Namelijk architectenbureau Van Hoogevest. Met hen heb ik een afspraak gehad en mocht ik foto’s bekijken die zij hebben gemaakt tijdens restauratiewerkzaamheden. Tevens ben ik ook naar Archief Eemland geweest waar de stukken liggen van Van Hoogevest.
Hieronder heb ik een aantal foto’s geplaatst met de teksten die erbij horen die ik mocht publiceren. Dit zijn foto’s en teksten van de restauratiewerkzaamheden in de jaren 70. Dus niet in de jaren 50. Van de jaren 50 heb ik geen foto’s kunnen vinden, wel tekeningen die gemaakt zijn van de situatie. Op één tekening staat een boog getekend bij de stadsmuur waar Willem de mogelijke ingang heeft gezien. Echter moet ik hier nog meer onderzoek naar doen en ook toestemming voor krijgen om het te mogen publiceren.
We moeten dus nog onderzoek doen wie de archeologen waren die erbij waren en ons eventueel hier meer over kunnen vertellen. Tevens wil ik nog met Van Hoogevest contact opnemen voor meer informatie over de boog in de tekeningen.
Verder heb ik gesproken met P ’t Lam. Hij was aannemer (zoon van G ’t Lam) en was bij de restauratiewerkzaamheden in de jaren 50 (1956-1957). Hij heeft foto’s van de restauratiewerkzaamheden. Op twee foto’s zijn ingangen te zien die ze destijds hebben gevonden.
Met toestemming van ‘T Lam mocht ik deze foto’s op onze website plaatsen (en ook zijn ze in de krant en in VIJF Magazine geplaatst).
De eerste grote ingang die manshoog was en ongeveer 1 a 1,5 meter diep. Willem van Brakel vertelde dat deze meneer Aart Visser is. Hij was metselaar bij ’t Lam.
De tweede ingang, iets kleiner.
Hier zie je de markeringen waar de ingangen zaten.
Dit is een markering in de stadsmuur waar de tweede ingang zat.
In het boekje “Twee eeuwen hofje van Van Aerden” werd ook gesproken over de gevonden ingang. Hieronder een aantal stukjes uit het boekje:
Tijden de rioolvervanging in de Kerkstraat rond 1985 is er geen tunnel of resten van een tunnel gevonden
De gemeente heeft rond 1985 het oude riool vervangen in de Kerkstraat. Er wordt verteld dat daar dieper dan 3 meter gegraven is voor het nieuwe riool. De gemeente heeft wel een oude schavet tijdens de rioolvervanging van ‘Achter de Kerk’ gevonden. Ter plaatse zijn alleen beenderen gevonden van de oude begraafplaats rond de grote kerk, geen tunnel of resten van een tunnel.
Nu heb ik meer onderzoek gedaan naar het riool in Leerdam. Nu ligt het riool in de Kerkstraat zo rond de 0,90m NAP.
Bron: Gemengd riool Leerdam Centrum.
Nu heb ik ook onderzoek gedaan naar de hoogtekaart van Leerdam en de hoogte van de Kerkstraat ligt tussen de 2,7m NAP en 2,8m NAP in hetzelfde gebied.
.
Bron: Hoogtekaart van Nederland.
Dit betekent dat het riool tussen ongeveer 1,8m – 2m NAP ligt. Het kan dus inderdaad zo zijn dat ze geen tunnel of resten van een tunnel hebben gevonden tijdens de rioolvervanging, de tunnel kan namelijk nog dieper liggen.
Tunnel/riool gevonden in Hoorn in 2015
In het centrum van Hoorn is een tunnel ontdekt van bijna 500 jaar oud. De tunnel werd bij toeval ontdekt, toen na een flinke regenbui een gat in de straat ontstond. Dit werd ontdekt in 2015 en is door archeologen onderzocht. Hier is ook een filmpje van gemaakt en kan je hier bekijken: Tunnels of Riool in Hoorn gevonden. De tunnel ligt op een diepte van 3,5 meter. Wij hopen natuurlijk ook dat de tunnels hier in Leerdam ook op die diepte liggen en dat er nog een gedeelte hiervan te vinden zal zijn.
Gang van het Poorthuis naar het Hofje van Mevrouw van Aerden
In het Poorthuis zou een kelder zijn geweest met een gang naar het Hofje van Mevrouw van Aerden. Hoe deze gang precies heeft gelopen / of loopt is niet bekend. Een tijdje geleden mocht ik bij het oude Poorthuys in de kelder kijken. De trap was helemaal rot op dat moment, maar ik zag een prachtige kelder met een gewelf. Hieronder een aantal foto’s. Indien iemand meer informatie heeft over deze gang of verhalen heeft gehoord, laat het ons dan vooral weten. We zouden ook graag meer onderzoek willen doen naar dit gedeelte.
Ingang van een tunnel onder de kerk
Bert van den Berg is een geboren Leerdammer. In het jaar 1954-55 werd de kerk in de kerkstaat verbouwd. De vader van Bert was daar ook aan het werk. Bert weet nog dat zij via de ingang van de toren van de kerk naar binnen gingen en dan via een trap neer beneden. Hij vertelde dat je daar een soort van gevangenis had en een doorgang naar een tunnel. Hij is er in geweest, het was voor hen natuurlijk wel donker en eng. Bert vertelt ook dat de tunnel onder het pad van Blokker in verbinding staat met de tunnel onder de kerk. Wij zullen hier dan ook natuurlijk meer onderzoek naar gaan doen.
De tunnel liep / loopt bijna bij de achterkant van de kerk (nog net voor waar het doopkappeltje vroeger zat) schuin richting van Uffelen. Het is niet helemaal bekend hoe schuin ze precies liepen. Het was er vroeger echt donker. Wel weet Bert te vertellen dat alles nu ongeveer een half meter a meter omhoog is gekomen. Vroeger was het dus een stuk lager. De tunnel ligt nu ongeveer 3 meter diep. Hij ging vroeger met de trap naar beneden (ongeveer 2 meter naar beneden) en toen kwam hij de cellen tegen en ook de ingang naar de tunnel.
Hierboven zie je de plek waar vroeger de ingang was naar de tunnel onder de kerk.
Hij vertelt dat de tunnel richting van Uffelen gaat, onder Stift en de Nettorama door. Ook vertelde hij dat waarschijnlijk de Kerk de tunnel tot aan de Kerkstraat (dus waar nu het plein is) dicht heeft gemaakt. Ook hier wil ik meer onderzoek naar gaan doen.
We willen graag grondonderzoek doen, we hebben tot nu toe een bedrijf gevonden die grondonderzoek kan doen, maar deze gaan maar 1,5 tot 2 meter diep. Wat dus niet genoeg zal zijn om de tunnels te kunnen vinden. We zullen dan ook meer onderzoek moeten doen naar een goed systeem. Mocht je een bedrijf kennen die ons hierbij kan helpen, dan horen wij dat natuurlijk graag!
Ingangen van de tunnel in de stadsmuur, die later zijn dichtgemetseld
Huub van Ooijen heeft in 1977 gewerkt bij de restauratie van het Hofje van Aerden,we hebben toen restanten gevonden van het kasteel ook toen al hoorden wij van die tunnels er werd gezegd dat er ingangen van de tunnel in de stadsmuur zaten die later zijn dichtgemetseld.
Twee gangen onder het oude pand van de Blokker (Hoogstraat 51)
Onder het oude pand van de Blokker aan Hoogstraat waren (of zijn nog steeds) twee ingangen met deuren naar twee verschillende gangen. De ene gang ging richting het Hofje en de andere richting de Kerkstraat. In 1952/1953 is er een jongen (toendertijd 12/13 jaar) in de tunnels geweest. De tunnels waren ongeveer 1,50 breed en 1,70 hoog. Het was toen heel erg droog in de tunnels. Echter zijn de ingangen naar de tunnels later dichtgemaakt (het jaartal is niet bekend) met sloten door de gemeente. Niemand mocht in de tunnels komen. Deze meneer (die dus toen als jongen in de tunnels is geweest) vermoed dat de ingangen ook dicht zijn gemetseld bij de verbouwing van het pand.
Ton Swiderski vertelde dat onder het oude pand van de Blokker een gevaarlijke kelder was met een gang die richting de stad liep. Je kan daar een stukje inlopen, maar die stond toen altijd onder water. Maar dat is zo’n 60 jaar geleden dat deze persoon daar woonde, dit betekent dus een aantal jaar later dan de jongen die in 1952/1953 in de tunnels is geweest. Het kan dus zijn dat later de tunnels onder water kwamen te staan.
Ton heeft vervolgens de volgende informatie doorgestuurd:
Als je vanaf de Hoogstraat naar beneden liep dan was er ongeveer halverwege aan de rechterzijde een ingang naar een soort kelder. (Dat was onder het hoekhuis waar v/d Boezem zijn atelier had.)
Altijd afgesloten met een grote houten deur, maar na verloop van tijd stond die eens open.
Waarschijnlijk verrot of misschien wel door iemand open gebroken. Dat bood weer nieuwe perspectieven. Als je die kelder inliep dan was er naar rechts weer een doorgang naar een ruimte, daar stond toen altijd water in. Je liep dan dus al richting de Hoogstraat en Kerk. Die ruimte was heel donker en vochtig aan het eind was een doorgang en die kwam volgens ons uit op een soort gang. Ton was daar nooit in geweest, een van de grotere jongens wel. Die hadden het over dat het omlaag liep en dat er veel water in stond en er lag ook veel rommel (puin, afval ?). Kort daarna is de toegang ook definitief door de gemeente afgesloten. Doordat zij daar dagelijks speelden hadden zij die kapotte deur eerder gevonden dan de gemeente Leerdam.
Gangen onder het huis van Stift (Juwelier Stift) aan de Markt
Onder het pand van het huis van Stift (Juwelier Stift) aan de Markt zit een kelder en er zijn gangen. De gangen gaan twee kanten op, 1 gang richting de Kerkstraat en de andere richting de Zuidwal. Het was voor hun niet bekend waar ze uitkwamen, aangezien de gangen toen onder water stonden. 45 jaar geleden heeft de familie de ingangen dicht gemaakt. Ze hebben er cement en tegels overheen gelegd. In de gangen stond het water, wat kraak helder was, zo’n twee meter hoog. De familie stift heeft alleen de ingang afgesloten naar de gangen.
Ingang naar een gang onder het pand van de Nettorama
Een vrouw die in het pand van de Nettorama heeft gewoond, vertelde dat er daadwerkelijk een ingang was naar een gang onder het pand. Haar vader had altijd een auto op de ingang naar de gangen staan. Naar deze ingang zijn we nog verder in onderzoek.
Ingang naar een gang onder woonhuis Hoogstraat 35
Op de Hoogstraat nummer 35 is in 1957/1958 een toilet aangelegd in de gang. Daar zijn toen oude, geglazuurde tegels gevonden en een soort gang. Geopperd werd alles dicht te gooien en verder te gaan met de bouw omdat er anders misschien wel vertraging kon ontstaan. Ook van die tegels is niets naar boven gehaald. Ze vertelden wel dat de gang mogelijk naar de kerk ging.
Gangen onder winkel en woonhuis Nieuwstraat 82
Onder de winkel en woonhuis van Nieuwstraat 82 was ook een gang. Nieuwstraat 82 bestaat niet meer, daar ligt nu een parkeerplaats. Hier is verder nog niets over bekend waar de ingang precies was en hoe de gangen hebben gelopen.
Tunnel onder de Oostwal
Eind jaren tachtig is er een stuk bijgebouwd aan het pand Vlietskant 10 waar nu een tandarts in gevestigd is. Bij het uitgraven aan de Oostwal kant zijn ze toen gestuit op een tunnelgewelf wat richting het Voogdplein liep. Het gewelf bestond uit bakstenen en was manshoog. De persoon die dit vertelde is ook een stuk in de tunnel geweest, ongeveer een meter of 20 tot 25. Aangezien de Oostwal geleidelijk afloopt stond er ook vrij veel water in, dus kon degene kon niet veel verder lopen. Voor zover degene kon zien met een sterke zaklamp was de tunnel intact.